Vijf vragen aan… Middag-Humsterland

1. Wie zijn er allemaal betrokken bij het project?

Melkveehouder Van der Velde: “Bij dit project is een groot aantal partijen betrokken: BoerenNatuur Groningen-West, de gemeente Westerkwartier, de Landschapswerkplaats, de Gebiedsraad Middag-Humsterland, Bureau Wing, de Provincie Groningen, de Stichting Nationaal Landschap Middag-Humsterland en natuurlijk de boeren die de pilots van het project uitvoeren. Van de zestig boeren in het gebied hebben er 25 meegedaan aan een van de pilots. Dat is een aanzienlijk deel.”

2. Hoe staat het met het project?

Enemark, voorzitter van de stichting: “We zitten nu in de afrondende fase van het project. De meeste pilots zijn afgerond. Een van de pilots, waarin we experimenteren met waterbeheer en waterpeilniveaus, is nog bezig. Dat moet verder worden uitgewerkt. Arcadis doet daar nu onderzoek naar. Eeuwenlang bestaat er al een politiek gevecht over dat peilniveau, wat tegelijk juist zo karakteristiek is voor het gebied. Vanuit de Gebiedsraad en onze stichting willen we graag zien hoe we dat beheer anders kunnen doen om meer in te zetten op biodiversiteit. Dat moet met de boeren samen gemonitord worden over een paar seizoenen om te kijken wat de effecten zijn. Eind maart hebben we een slotbijeenkomst met de boeren hier in het gebied, die aan de pilots hebben deelgenomen, of deelnemen aan de pilots, en ook voor de geïnteresseerden in het gebied.”

Van der Velde: “Onze pilots hebben echt gewerkt aan het behoud van het erfgoed van dit gebied, de slotenstructuur en het microreliëf dat we van oudsher hier hebben. Middag-Humsterland is het oudste cultuurgebied van Europa, wel 2500 jaar oud. Vroeger waren Middag en Humsterland twee eilanden, door zee omgeven. Mensen hebben hier wierden opgeworpen om het gebied bewoonbaar te maken. Er heeft hier nooit ruilverkaveling plaatsgevonden, daarom vind je hier nog de oude slotenstructuur die natuurlijk is ontstaan. Dit erfgoed wil je behouden. Daar staan de boeren ook voor open. Het is nog wel ingewikkeld hoe je dat bewaart en dat vergoedt. Belangrijk is dat we verdergaan met het behoud van het erfgoed in Middag-Humsterland als straks dit project is afgerond. BoerenNatuur Groningen-West heeft een gebiedsofferte uitgebracht, waarin ze beheermaatregelen hebben voorgesteld met bijbehorende vergoeding voor de boeren in het gebied.”

3. Wat zijn de grootste uitdagingen die jullie zijn tegengekomen?

Van der Velde: “Ik had verwacht dat boeren meer moeite zouden hebben met het behoud van dit erfgoed, maar dat valt dus wel mee. Ze hebben behoorlijk hinder van de typische landschapskenmerken in dit gebied. Niks is recht. Een koe kan er prima doorheen lopen, maar sommige machines niet. De boeren die al mee bezig waren met behoud van het landschap, konden op een georganiseerde avond hun verhaal vertellen, en wisten anderen zo enthousiast te maken om mee te doen aan de pilots. De boeren staan open om het erfgoed, het landschap, hier te behouden, maar ze willen er wel voor vergoed worden. De grootste uitdaging daarbij zit in de wet- en regelgeving, die de vergoeding aan/van? de geleverde diensten in de weg zat. Je hebt met regels te maken en met overheden, die de grond willen herwaarderen. Als je bijvoorbeeld met het grondwater gaat bemoeien gaat dat ten koste van de marktwaarde van de grond. Wat een optie zou kunnen zijn is zoiets als het ANLb (Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer), waarbij boeren een vergoeding krijgen voor beheermaatregelen op hun land. Het is jammer dat we voor het behoud van het erfgoed in ons gebied nog niet zoiets hebben. De boerderijen met de oude slotenstructuren liggen bij elkaar. Dat is echt een mooi gebied, dat wil je toch behouden?”

Enemark: “De allergrootste uitdaging vond ik in de opstartfase de  discussie rond gebiedsontwikkeling in Nederland. Je had het hele brede debat in de boerengemeenschap rond stikstof. We waren gespannen over hoe dat nu zou landen in ons gebied? Zouden we überhaupt wel een brug kunnen slaan naar de boeren in dit gebied met dit project? Dat is gelukt. Onze filosofie was: alleen met de boeren kun je het erfgoed behouden. Het is een nationaal landschap, dan is het ook terecht dat je  als boer wordt betaald voor je inzet."

"We hebben in een paar bijeenkomsten boeren en bewoners benaderd met de boodschap dat we ze nodig hebben om dit gebied te behouden, en dat we dat in samenwerking willen doen. Zij zijn onontbeerlijk voor dit gebied. Dat is al eeuwen zo geweest en dat zal de volgende eeuwen ook zo zijn. Die filosofie daalde meteen in. De meeste boeren in Middag-Humsterland waren natuurlijk al gewend aan de beperkingen van het land op hun bedrijfsuitvoering. We hebben toch tweederde van de boeren op de een of andere manier bij onze discussies betrokken. Uit de bijeenkomsten kwamen ook veel ideeën naar voren. We hebben dit project echt van onderop laten groeien. Dat was de sleutel voor het succes van het project.”

4. Waar zijn jullie zelf het meest trots op wat jullie tot nu hebben bereikt?

Van der Velde: “Wat dit project echt teweeg heeft gebracht voor melkveehouders en bewoners is een bewustwording van het bijzondere gebied waarin we wonen en werken. Veel melkveehouders staan daarbij niet stil. Dankzij dit project hebben ze er weer oog voor. Dat we zoveel hebben boeren hebben meegekregen is een mooie verdienste van dit project. Vanuit de Gebiedsraad willen we zorgen dat ze trots zijn op dit unieke gebied.”

Enemark: “Daar ben ik ook trots op. Tweederde van de boeren heeft deelgenomen aan de discussies op onze bijeenkomsten. Bijna de helft heeft concreet meegedaan aan een van de pilots. We hebben nu een gebiedsofferte waarin de kosten inzichtelijk zijn gemaakt voor de beheermaatregelen. Daarnaast ben ik trots op hoe we input geleverd hebben aan de gebiedsvisie voor het hele Reitdiepgebied. Ook hebben we een mooie expositie opgesteld in het Wierdenmuseum in Ezinge, samen met alle deelnemende partijen.”

5. Welke les zouden jullie vanuit het project graag meegeven aan andere projecten?

Van der Velde: “Communicatie is alles. Dat kan je project maken of breken. Je moet goed nadenken hoe je het doet, dat kan verschil maken. In ons project was het goed dat BoerenNatuur Groningen-West aanhaakte in de communicatie richting boeren. Zij konden de teksten die op tafel kwamen toetsen bij de doelgroep.”

Enemark: “Het is belangrijk om met alle stakeholders het gesprek op ooghoogte aan te gaan. Vanuit de Gebiedsraad en onze stichting doen we het als vrijwilligers. De boeren zitten middenin in het gebied en moeten de pilots uitvoeren. Daarom is het zo belangrijk dat we BoerenNatuur Groningen-West hebben weten over te halen. Zij hebben de contacten met de boeren. Ook belangrijk is de rol van de overheid bij dit soort projecten. Zij moeten instaan voor een Erfgoed Dealproject. Ik ben helemaal niet ontevreden over de inzet van de gemeente Westerkwartier. Toch blijft het een beetje op afstand. Ondanks de volledige steun van de wethouder, is het niet ingedaald in de gemeenteraad. De gemeente zou een wat actievere rol kunnen spelen en de Erfgoed Deal meer uitdragen. De raad kan beter geïnformeerd worden over wat we hier aan het doen zijn.”

Begin februari hebben drie agrarische collectieven namens 350 boeren in Groningen en Friesland hun gebiedsoffertes aangeboden aan minister Femke Wiersma (LVVN) en de gedeputeerden van beide provincies. Bekijk hier de gebiedsofferte van BoerenNatuur Groningen West. Bekijk hier de gebiedsofferte van Noardlike Fryske Wâlden:. Bekijk hier de gebiedsofferte van BoerenNatuur Midden Groningen.